Lezing door Willem Drees

Denken over geloven: agnostisch én religieus

Bij de Leidse universiteit was ik de laatste hoogleraar godsdienstwijsbegeerte, een leerstoel die in de negentiende eeuw is ingevoerd. Hoewel dit officieel een leeropdracht voor filosofie was én de openbare universiteit officieel religieus neutraal is, was ik daarmee de opvolger van een heel aantal vrijzinnig-protestantse theologen. Over die voorgangers, inclusief een enkele meer rechtzinnige theoloog, heb ik een boek geschreven, Denken over geloven: Van moderne zekerheid tot agnostische terughoudendheid. Over de negentiende eeuwse modernen J.H. Scholten en L.W.E. Rauwenhoff, de vrijzinnige theologen van na de Eerste Wereldoorlog K.H. Roessingh en H.T. de Graaf, en mijn directe voorganger H.J. Adriaanse, wil ik spreken, en daar mijn eigen overwegingen toevoegen.

Ze geven zeer verschillende antwoorden op de vraag wat religie, godsdienst of spiritualiteit is? Geloof in de Schepper van hemel en aarde, het Absolute, of het Zijn? Of gaat het om vertrouwen, om een levenshouding? Is het politiek, zoals in christelijk nationalisme, politieke islam of hindoeïstisch nationalisme? Of persoonlijk, geraakt zijn door muziek of stilte? Mensen geloven niet alleen verschillende dingen; wij denken heel verschillend over de vraag wat ‘geloven’ is. Wat mij betreft gaat geloof over taal én overtuigingen. Taal die identiteit vormt en helpt iets wezenlijks uit te spreken. Overtuigingen waarin levenshouding én wereldbeeld verweven zijn. Daarbij is de vraag wat er mogelijk is als ‘denkend geloven’, dat weet van de beperkingen het denken en oog heeft voor de rijkdom van het niet-weten.

Willem B. Drees is emeritus hoogleraar godsdienstwijsbegeerte, Universiteit Leiden, auteur van Denken over geloven: Van moderne zekerheid tot agnostische terughoudendheid (2023) en eerder de redacteur van Een beetje geloven: Actualiteit en achtergronden van het vrijzinnig christendom. Hij is thans secretaris voor de geestes- en maatschappijwetenschappen van de KHMW, een geleerd genootschap opgericht in 1752.